۱ـ جهت یابی در روز
بهترین شیوه در این جهت یابی استفاده از خورشید است.همانطوریکه می دانیم خورشید از مشرق طلوع می کند و از مغرب غروب می کند در این حالت اگر ما جهت حرکت خورشید را بیابیم می توانیم مغرب و مشرق را شناخته و سپس شمال و جنوب را مشخص کنیم.
سه طریق زیر برای روش استفاده از خورشید ارائه میشود
1ـ۱ ) بوسیله چوب و آفتاب
چوب و یا هر وسیله دیگری مثل چوب که صاف باشد(میله آهنی) را بصورت عمودی در زمین فرو کنید و سایه سر چوب را روی زمین علامت گذاری کنید ،بعد از یک ربع ساعت مشاهده می کنید که سایه حرکت کرده اینبار سایه سر چوب را علامت بزنید و توسط یک خط فرضی این دو نقطه را وصل نموده و امتداد دهید جهت حرکت سایه از مغرب به مشرق خواهد بود بدین ترتیب جهت شمال و جنوب نیز مشخص می شود.
۲ـ۱ ) بوسیله مقطع درختان
اگر مقطع درخت بریده شده ای را ببینید مشاهده خواهید نمود دوایر متحد ا لمرکز یک سمت تراکم بیشتری دارند.فاصله ها به هم نزیکترنند و درست مخالف فاصله بین دوایر بیشتر است و درخت رشد بیشتری کرده است.
سمتی که دوایر بهم نزیکترنند شمال است و سمتی که دوایر فاصله دارترند جنوبی خواهد بود(بعلت تابش نزدیک آفتاب رشد بیشتر است .
تذکر : با توجه به اینکه ما در نیمکره شمالی زندگی می کنیم رشد درختان در جهت جنوب بیشتر است در حالی که در نیم کره جنوبی عکس این خواهد بود.
۳-۱ ) بوسیله ساعت و خورشید (فقط در نیمکره شمالی )
ابتدا ساعت عقربه دار را بطور مسطح (افقی ) قرار داده و عقربه ساعت شمار را به سمت خورشید بگیرید در این حالت بین عقربه شمار وساعت ۱۲ زاویه ای بوجود می آید که نیمساز این زاویه جهت جنوب را نشان میدهد .و جهت آن نیز شمال می باشد(مطابق شکل)
تذکر: چنانچه ساعت شما کامپیوتری می باشد می توانید شکل یک ساعت عقربه دار را روی کاغذ بکشید و در این صورت مانند شکل فوق عمل کنید.
با توجه به اینکه ما در نیمکره شمالی زندگی می کنیم رشد درختان در جهت جنوب بیشتر است در حالی که در نیمکره جنوبی زمین عکس این خواهد بود.
۴-۱ ) انباشت برف و رویش گیاهان در دامنه های جنوبی و شمالی
(نیمکره شمالی) استفاده از این شیوه اغلب در اواخر فصل بهار و تابستان میسر می باشد .همانطوریکه گفته شد در نیمکره شمالی خورشید بر دامنه های جنوبی بطور عمود بر دامنه های شمالی مایل می تابد .بنابراین برف دامنه های رو به خورشید (جنوبی) زودتر ذوب می شود و دامنه های شمالی تا مدتها باقی می ماند (با توجه به منطقه )!
اگر ما در یک منطقه ای قرار بگیریم که در دامنه ای برف زیاد و دامنه ای برف کمتر داشته باشد (ذوب شده باشد) دامنه جنوبی و جهت جنوب مشخص خواهد شد.
نکته دیگر رویش زود رس گیاهان در دامنه های جنوبی است .به همان دلیل که در دامنه های جنوبی خورشید (عمود) می تابد و برف زودتر آب می شود .گیاهان آن دامنه نیز زودتر از گیاهان دامنه های شمال شروع به رشد می کنند که کاملا مشخص و قابل رویت خواهد بود.
تذکر : در نیمکره جنوبی عکس پدیده فوق اتفاق می افتد.
۲ ـ جهت یابی در شب
با استفاده از ماه و ستارگان انجام می شود که به ذکر چند نمونه آن می پردازیم.
۱-۲ ) بوسیله ستارگان هفت برادر (دب اکبر)
این هفت ستاره به شکل یک ملاقه قرار گرفته اند که اگر دو ستاره آخر یعنی لبه ابزیر حلقه را به هم متصل کرده و با یک خط فرضی تا پنج برابر امتداد دهیم به یک ستاره نسبتا پرنور می رسیم که به آن ستاره قطبی می گویند . حال اگر روبروی این ستاره بایستیم در واقع رو به شمال ایستاده ایم (شکل ۲)
تذکر : ستاره قطبی تنها ستاره ثابتی است که هرزمان رو به آن بایستیم رو به شمال خواهیم بود پس برای جهت یابی در شب از هر طریقی بتوانیم ستاره قطبی را بیابیم شمال و سایر جهات نیز مشخص خواهد شد.
۲-۲ بوسیله ستاره های ذات الکرسی
با استفاده از این ستاره ها می توان ستاره قطبی را پیدا کرد.این پنج ستاره که به شکل w هستند که در فاصله نه چندان دور از ستاره قطبی قرار گرفته اند و وضعیت آنها به گونه ای است که اگر سته ستاره لبه w را با یک خط فرضی بهم متصل کنیم سپس خط فرضی دیگری عمود بر این خط رسم کنیم به ستاره قطبی میرسد .ذات الکرسی و دب اکبرتقریبا به یک فاصله از ستاره قطبی قرار گرفته اند ( شکل زیر)
بخش دوم، گردآوری و تدوین : مجید بهبودی